MUZIK PELBAGAI BUDAYA DAN PENDIDIKAN MUZIK DI MALAYSIA

OLEH

ARIPUTHIRAN A/L NARAYANAN

Pengenalan

            Kaum India merupakan kaum yang ketiga terbesar di Malaysia. Literatur sedia ada mengenai Muzik India diletakkan di bawah ‘multicultural music and world music in the classroom’, Justeru itu, kertas  ini membincangkan topik muzik pelbagai budaya (multicultural music) dan muzik dunia (world music) dalam konteks senario pendidikan muzik di Malaysia.

Definisi Pelbagai budaya atau ‘multiculturalism’

            Menurut kamus, perkataan ‘multicultural’ membawa maksud memasukkan orang atau idea daripada  negara-negara yang berbeza, bangsa ataupun agama.

“including people or ideas from several different countries, races or religions” (LONGMAN Dictionary of Contemporary English, Pearson Education Limited, 2001:1192)

Manakala ‘multiculturalism’ membawa maksud, satu kepercayaan tentang kebaikan dan kepentingan memasukkan  orang atau idea daripada  negara-negara yang berbeza, bangsa ataupun agama. “ the belief that it is important and good to include people or ideas from many different countries, races or religions” (LONGMAN Dictionary of Contemporary English, Pearson Education Limited, 2001:1192)

Pelbagai budaya (multiculturalism) adalah satu sistem tentang kepercayaan dan kelakuan yang mengenal dan menghormati kewujudan pelbagai kumpulan dalam satu organisasi atau masyarakat, mengenal dan menilai perbezaan sosio-budaya, menggalakkan dan membolehkan kumpulan tersebut memberi sumbangan dari segi konteks budaya dalam sesuatu organisasi atau masyarakat.( Dr.Caleb Rosado, Towards a Definition of Multiculturalism, 1997)

Pendidikan Muzik Negara Kita

Pendidikan muzik di negara kita telah dirancang dan disusun berdasarkan model program muzik Eropah yang hanya fokuskan teori, harmoni dan sejarah muzik klasikal Barat. Berdasarkan program tersebut pelajar-pelajar di negara kita bermain alat perkusi, alat tiupan dan alat talian barat serta menyertai kelab pancaragam, orkestra dan nyanyian koir barat dalam aktiviti-aktiviti ko-kurikulum di sekolah. Keadaan ini telah menyebabkan  sistem muzik selain daripada muzik barat dipandang rendah dan dianggap tidak penting oleh golongan pendidik, termasuk warisan muzik mereka sendiri.

 “ amalan pendidikan muzik di Malaysia masih berorientasikan dan berkisar secara eksklusif sekitar tradisi muzik klasikal barat. Ini dapat diperhatikan di semua peringkat institusi pembelajaran muzik formal, daripada rekabentuk kurikulum sehinggalah ke pendekatan pengajaran yang digunakan di bilik darjah atau dewan kuliah”. ( Zaharul Lailidin Saidon, 14:2009)

Pada masa kini kesedaran tentang kepentingan warisan muzik tempatan yang kaya dengan pelbagai budaya  (multicultural)  telah wujud dalam kalangan pendidik.  Menurut Dr.Tan Sooi Beng,

 “Increasing numbers of educators realize that there is a need to introduce their own traditional music (including the music of minorities) as well as the music of South East Asia and other parts of the world to the young through the music curriculum.”( Dr Tan Sooi Beng,2008:  A Paradigm Shift in teaching Music In Schools, Traditional Music and Multiculturalism in Malaysian Education. Education In The Asia Pacific Region: Issues, Concerns And Prospects, volume 11, Chapter 18, 249)

            Untuk memartabatkan warisan muzik  tradisional  pelbagai budaya di negara kita, Kementerian Pelajaran Malaysia telah mengambil langkah yang bijak dengan memberi kepentingan kepada Muzik Tradisional dan Muzik Pelbagai Budaya Tempatan dalam kurikulum sekolah  menengah. Dalam objektif sukatan pelajaran sekolah menengah, Kementerian Pelajaran Malaysia telah menetapkan target pencapaian pelajar seperti berikut:

“setelah mengikuti pelajaran Pendidikan Muzik di peringkat menengah, pelajar berkebolehan bermain muzik instrumental secara solo dan dalam ensembel muzik konvensional dan tradisional dengan mengamalkan teknik yang betul”( Sukatan Pelajaran Pendidikan Muzik Sekolah Menengah, 2003)

Objektif Kurikulum Pendidikan Muzik yang tersebut telah memberi peluang kepada anak-anak kita mengenali dan bergiat aktif dalam permainan alat-alat muzik tradisional dan tradisional lain selain daripada muzik konvensional iaitu muzik Barat. Usaha ini telah memberi pengiktirafan kepada muzik tradisional tempatan amnya, dan muzik tradisional lain khususnya muzik taradisional etnik-ernik lain di Malaysia seperti ensemble muzik Cina dan ensemble muzik India. Dengan erti kata lain KPM telah memberi peluang kepada anak-anak kita mengenali dan mempelajari muzik tradisional tempatan yang teridiri daripada pelbagai budaya dan pelbagai etnik. Ini telah diterapkan dalam Sukatan Pelajaran Pendidikan Muzik Sekolah Menengah seperti berikut:

2.3 PENGALAMAN ENSEMBEL MUZIK TRADISIONAL

2.3.1 Penyertaan Dalam Ensembel Muzik Tradisional

¨ Memainkan pelbagai jenis lagu dan irama dalam ensembel berikut:

- Ensembel Kompang

- Ensembel Gamelan

- Ensembel Muzik Tradisional lain di Malaysia7.

 ( 7 ) Pilihan sekolah seperti Ensembel Caklempong, Ensembel Gong Sabah/Sarawak, Orkestra Cina, Ensembel Muzik India dan ensembel muzik tempatan yang tiada kaitan dengan pemujaan.

(Sukatan Pelajaran Kurikulum Bersepadu Sekolah Menengah,Pendidikan Muzik Menengah Atas Tingkatan IV-V,Pusat Perkembangan Kurikulum Kementerian Pelajaran Malaysia, 7:2003)

Dalam mencapai matlamat satu Malaysia, perpaduan menjadi akar umbi yang tidak boleh diketepikan di negara kita yang terdiri daripada pelbagai budaya, bahasa dan etnik. Ke arah mencapai tujuan tersebut, pemahaman dan penghayatan setiap elemen budaya sangatlah penting dalam masyarakat Malaysia.

Muzik Pelbagai Budaya di seluruh dunia

Afrika

Muzik pelbagai budaya telah diamalkan di beberapa negara dengan berjaya. Melalui kurikulum muzik tahun 2005, pengajaran dan pembelajaran muzik pelbagai budaya di  Afrika Selatan telah dapat mengintegerasikan  masyarakat dengan baik.

“Curiculum 2005 presents South African music educators with a golden opportunity to establish music as an important vehicle for reciprocal cross-cultural interaction. (Kathy Primos, 2001: Africa, Musical Development And Learning The International Perspective,12)

Australia

            Semua jenis muzik dihargai dalam sistem sekolah di Australia sebagai bahan pembelajaran termasuk muzik orang asli di Negara tersebut.

            “Australian school systems consider all music worthy of study, and former boundaries governing content and topic have been removed. ....there is an increasing emphasis on the music of Australia’s indigenous people and on that which reflects Australia’s multicultural nature and origin”( Gary Mc Phearson and Peter Dunbar-Hall,2001: Australia Musical Development And Learning The International Perspective,20)

Korea

            Walaupun kumpulan etnik bukan Korea kurang daripada 1 peratus daripada jumlah penduduknya, kesedaran tentang kepentingan muzik pelbagai budaya menyebabkan pendidik muzik di Korea telah memasukkan muzik dunia dalam buku-buku teks mereka.

            “Non-Korean ethnic groups constitute less than 1 per cent of the total population, and so educators and music educators do not pay much attention to multicultural issues in schools. However, being aware of the importance of multiculturalism in other countries, Korean music educators have included world music  sections in their text books. These include representative songs from various countries such as Iran, India, China, Japan and others.” (Myung-sook Auh and Robert Walker, 2001: Korea Musical Development And Learning The International Perspective,114)

Persoalan

Muzik tradisional lain  khasnya muzik Cina dan India menerima nasib yang  sama seperti muzik tradisional Melayu yang hanya menjadi bahan  kajian, penyelidikan dan persembahan untuk tujuan akademik sahaja. Lebih-lebih lagi menjadi tontonan semasa majlis-majlis peringkat nasional dan menjadi bahan tarikan untuk meningkatkan industri pelancongan negara kita. Justeru itu muzik pelbagai budaya di negara kita seolah-olah untuk menunjukkan kewujudan pelbagai budaya kepada para pengunjung kehormat dari luar negara. Seperti kata Johan Othman,

            “While ethnic music, especially of the Malays [Makyong for example] is mostly confined within the academia [for study, research and practical performance] and function within the tourism industry as a showcase product, Chinese and Indian  sacred and secular music are performed at various rituals and temple rite.”( Johan Othman, 2002 :Wacana Seni, Cultural Decentralization Within A  Post-Colonial  Territory: Movements In Malaysian Musical Culture, Jilid 1, 84)

Tetapi matlamat tersebut  menjadi tandatanya kerana masih terdapat pelbagai halangan untuk mewujudkan satu masyarakat Malaysia yang betul-betul tahu dan faham tentang budaya setiap etnik dan kaum di negara kita. Walaupun diberi keutamaan dalam kurilulum pendidikan , sejauhmanakah matlamat kurikulum tersebut tercapai? Masih terdapat rakyat di negara kita yang belum mengenal dan faham pun tentang seni dan budaya etnik lain. Ketidaksefahaman inilah yang menjadi punca kepada pergolakan yang sekali-sekala melanda di negara kita.

Menurut Dr.Suseela Pensyarah Kanan Fakulti Pengurusan Pendidikan, Polisi Dan Perancangan, Universiti Malaya,

            “It’s because of people’s poor understanding of other culture and lack of learning from each other that misunderstanding occur”( New Sunday Times, 1 Mar 2009)

Kekangan dalam pemahaman setiap budaya ini hanya dapat diatasi melalui pemahaman dan penghayatan seni dan muzik setiap kaum di negara kita. Seruan ‘1 Malaysia’ ini hanya akan menjadi kenyataan apabila wujud persefahaman dan perpaduan di antara berbilang kaum dan pelbagai budaya (multicultural) di Negara kita.

“ Studying the music of other cultures can be  broden the students sound base, enabling them to be more open and tolerant of new musical sounds.” (Terese M. Volk, Music, Education and Multiculturalism, 1998:6)

Pembelajaran muzik pelbagai budaya,  dapat menambahkan sikap toleransi yang tinggi dalam kalangan pelajar-pelajar yang berbilang kaum di Malaysia. Sikap toleransi inilah yang menjadi akarumbi kepada perpaduan yang diidam-idamkan oleh pemimpin negara dan masyarakat. Oleh yang demikian pengajaran dan pembelajaran muzik pelbagai budaya (multicultural music) khususnya Muzik Tradisional India sangat relevan diaplikasikan dalam bilik darjah dan dewan kuliah.

“The multiculturalism movement  has helped diversity and broden the repertory and pedagogical base somewhat. More than ever before, an evidenced by MENC National Standards for Music Education, western educational authorities and music teachers now include in their curricula a wider variety of repertoire and pedagogical practices representatives of different musical cultures”

                                    (Paul G.Woodford, Democracy and Music Education,76:2005)

Sebagai satu kaum kompenen yang ketiga terbesar di Malaysia, kaum India mempunyai warisan budaya dan muzik tersendiri yang terluas dan masih menjaga dan mempraktikkan  muzik India dalam komuniti dan juga pada peringkat nasioal. Tradisi muzik India boleh dibahagikan kepada dua iaitu Muzik Karnatik (Karnatak) dari India Selatan dan Muzik Hindustani dari India Utara.

The music of the Indian community falls into 2 main categories: art music, which includes dance aswell as pure music forms, and folk music. These spring from 2 main traditions:  those originating in South India or Carnatic music and those originating in North

India or Hindustani music. Most Indian music generally has religious overtones regardless of its categorization. .  (Minni Ang, An Introduction to Malaysian Music, 6:2002)

Bagi memenuhi kehendak dan objektif  sukatan pelajaran terkini, banyak bahan rujukan ensembel tradisional kompang, gamelan dan caklempong  telah  dibangunkan dalam bentuk buku panduan, audio dan video. Tetapi semua bahan yang dihasilkan lebih dalam muzik tradisional Melayu seperti Caklempong, gamelan, kompang, kertuk dan rebana.

            Walaupun negara kita kaya dengan pelbagai budaya muzik ,bahan-bahan yang sedia ada merupakan lebih kepada tradisi Melayu.Terdapat kekosongan besar  atau tiada  bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran  ensembel muzik tradisional lain di Malaysia khasnya ensembel muzik India dan Cina. Kekosongan ini tidak seharusnya berlaku dalam pendidikan muzik tradisional lain di Malaysia.

“penonjolan tradisi muzik pelbagai kaum merupakan sesuatu yang digalakkan sebagai manifestasi prinsip bersatu dalam kepelbagaian (unity in diversity) yang didokong oleh kerajaan. Oleh itu, kurikulum pendidikan muzik di institusi pendidikan formal perlu turut menjelmakan dan mempraktikkan prinsip yang sama.” ( Zaharul Lailidin Saidon (2009:18)

Kesimpulan dan Cadangan

            Muzik merupakan satu media tanpa perbualan yang senang diterima oleh semua masyarakat dan dapat merentasi sempadan tanpa mengira kaum, bahasa dan budaya. Jadi, pengetahuan dan pengalaman tentang muzik pelbagai budaya harus diperkembangkan lagi untuk memahami dan mempelajari budaya etnik lain di Malaysia.

Pembelajaran muzik pelbagai budaya,  dapat menambahkan sikap toleransi yang tinggi dalam kalangan pelajar-pelajar yang berbilang kaum di Malaysia. Sikap toleransi inilah yang menjadi akarumbi kepada perpaduan yang diidam-idamkan oleh pemimpin negara dan masyarakat. Oleh yang demikian pengajaran dan pembelajaran muzik pelbagai budaya  sangat relevan diaplikasikan dalam bilik darjah dan dewan kuliah. Bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran muzik India dan Cina dalam Bahasa Melayu harus dikeluarkan dengan banyak untuk:

i.                          Membantu guru-guru muzik, pelajar-pelajar IPTA, pelajar-pelajar IPGM dan pelajar-pelajar sekolah menengah belajar bermain alat-alat muzik India dan Cina dan juga dapat digunakan sebagai sumber rujukan  pengajaran dan pembelajaran.

ii.                        Membantu dan menjadi pilihan bahan pengajaran kepada sekolah-sekolah yang sedang melaksanakan Kurikulum Pendidikan Muzik KBSM.

iii.                      Membolehkan guru-guru muzik mempelbagaikan bahan pengajaran untuk mengajar elemen irama dan tidak hanya bergantung kepada alat-alat moden yang dibekalkan sahaja.

iv.                       Menyumbang kepada pengekalan warisan budaya. Dimana, guru-guru dan pelajar-pelajar akan memartabatkan permainan muzik tradisional dalam pengajaran dan pembelajaran.

BIBLIOGRAFI

1.   Caleb Rosado,(1997). Towards a Definition of Multiculturalism.

2. Terese M.Volk,(1998). Music, Education, and Multicultralism Foundations and Principles.  

    New York: Oxford University Press.

3. David J.Hargreave and Adrian C.North(2001)Musical Development And Learning The 

    International Perspective. London and New York :Continnum

4. LONGMAN Dictionary of Contemporary English, (2001) Pearson Education Limited

5. Johan Othman,(2002). Cultural Decentralization Within a Post-Colonial Territory:     

    Movements in Malaysia’s Musical Culture.Pulau Pinang,Malaysia: Penerbit Universiti  

    Sains Malaysia. Jil./Vol.1,79-86.

6. Minni Ang, (2002) An Introduction to Malaysian Music.

7. Pusat Perkembangan Kurikulum(2003).Sukatan Pelajaran Kurikulum Bersepadu Sekolah             

    Menengah. Kuala Lumpur: Kementerian Pelajaran Malaysia.

8. Paul G.Woodford, (2005) Democracy and Music Education.

9. Tan Sooi Beng,( 2008). A Paradigm Shift in teaching Music In Schools, Traditional Music             

    and Multiculturalism in Malaysian Education. Approches in Music Appreciation Classes,   

    volume 11, Chapter 18)

10. Zaharul Lailidin Bin Saidon,(2009). Wacana Pendidikan Muzik. Kementerian Pelajaran 

     Malaysia, Jemaah Nazir Dan Jaminan Kualiti.